Ψυχαναλύοντας ένα... ντιβάνι, by Αγριμιώ

Το αυθεντικό ντιβάνι του Freud στη Βιέννη,

ευγενική προσφορά της Νικολίτσας μου! ♥

(Φιλοξενώ κείμενο της Αγριμιώς, 

φωτογραφία της Νικόλ

Τότε τι είναι δικό μου;

Μα φυσικά τα αχνά σχόλια!)

Σενάριο: "Λίτσα"

Παιχνίδι Ρόλων: @ριστέα

Ανάλυση: by Αγριμιώ

Αρχικά, θα αναφερθώ στη σύγκρουση ρόλων μέσα από απλά παραδείγματα 
για να μας προβληματίσω. 

Ο ρόλος μίας γυναίκας ως μητέρα ενάντια στον ρόλο της ως σύντροφος, 
ή ο ρόλος της ως μητέρα ενάντια στον ρόλο της ως κόρη. 

Στην περίπτωση της Λίτσας, ο ρόλος της ως σύζυγος βρίσκεται σε μετωπική μάχη 
στον ρόλο της ως άνθρωπος και γυναίκα.

Από τη μία να πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες του συζύγου της, από την άλλη να θέλει περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό της 
ή βοήθεια στο σπίτι.

Κι αυτό μας οδηγεί στους εξής -εκ διαμέτρου αντίθετους 
τις περισσότερες φορές- πόλους:

-Τι επιτάσσει η κοινωνία ή η οικογένειά μου; 
Τι θέλουν οι άλλοι για εμένα; Τι περιμένουν οι άλλοι από εμένα;

- Τι πραγματικά θέλω εγώ; Ποιες είναι οι πραγματικές μου επιθυμίες;

Το άγχος λοιπόν μπορεί να είναι απόρροια της κοινωνικής καταπίεσης 
-των προσταγών της κοινωνικής νόρμας πάνω 
στο Νου, τη Ψυχή, την Καρδιά και το Σώμα μας- 
και εκδηλώνεται συναισθηματικά, νοητικά, πνευματικά και σωματικά. 
Οι συμβιβασμοί  έχουν να κάνουν με το πώς τελικά διαπραγματευόμαστε το Εγώ 
μέσα στο κοινωνικό σύνολο, το σχολείο ή την οικογένεια.

Η συστημική θεραπεία αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο 
πάντα μέσα σε σχέσεις, σε ένα σύστημα. 
Για αυτόν ακριβώς το λόγο προσφέρει μία πιο ολιστική προσέγγιση 
καθώς εξετάζεται ο άνθρωπος μέσα στο σύστημα της οικογένειας, του σχολείου, 
της γειτονιάς του, της κοινότητάς του, της ενορίας του, της χώρας του. 
Ο Αριστοτέλης εξάλλου πριν από αιώνες ανέφερε χαρακτηριστικά πως ο άνθρωπος 
είναι ζώο «πολιτικό» - δηλαδή ζει μέσα σε μία κοινωνία/πόλη 
στην οποία υπάρχει αλληλεπίδραση και δεν μπορεί να επιζήσει μόνος του. 
Τα θέλω του, οι επιθυμίες του, οι σκέψεις του, οι επιλογές του, ο τρόπος ζωής του επηρεάζουν τον περίγυρό του αλλά κι επηρεάζονται από αυτόν.

Χρησιμοποιώντας αρχές της συστημικής και οικογενειακής θεραπείας, 
ο/η ψυχολόγος θα ανέλυε τον ρόλο των φύλων και των συζύγων μέσα στην εν λόγω οικογένεια, την δυναμική και τις σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη, 
το πώς επηρεάζουν οι κοινωνικές προκαταλήψεις, 
προλήψεις, απόψεις για τη θέση των γυναικών.

Ένα μικρό παράδειγμα, χρησιμοποιώντας το Θεμελιώδες Σφάλμα Απόδοσης (fundamentalattributionerror, Ross, 1977,αν δεν κάνω λάθος), 
στην περίπτωση της Λίτσας και ΚΡΙΝΟΝΤΑΣ 
και τη συμπεριφορά του ψυχολόγου στο συγκεκριμένο role-play, (συγγνώμη, Αριστάκι!)
(σχόλιο της @ριστέας: απα πα, δεν θα τη γλιτώσεις έτσι!)
Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης ορίζεται ως «η τάση των ατόμων να υποτιμούν τον ρόλο των εξωτερικών αιτιών και να υπερτιμούν το ρόλο των εσωτερικών αιτιών στον έλεγχο της συμπεριφορών». 
Είναι κάτι στο οποίο όλοι μας υποκύπτουμε καθημερινώς.

«Αυτή φταίει που την παράτησε ο άντρας της, 
δεν φρόντιζε αρκετά την εμφάνισή της…»

Για να δούμε όμως, πώς σχετίζεται αυτό με την Λίτσα;

Το παιχνίδι ρόλων πήρε τη συγκεκριμένη αυθόρμητη μορφή του 
στοχεύοντας να περάσει ένα μήνυμα σχετικό με την οριοθέτηση, 
τη διεκδίκηση και την υποχωρητικότητα. 

Το πώς προκαλείται το στρες λόγω της συσσώρευσης συναισθημάτων που έχουν «μπουκώσει» τον οργανισμό μας ήταν ένα από τα βασικά μηνύματά του.

Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης λοιπόν στο σενάριο της Λίτσας 
καθιστά την Λίτσα ως μία γυναίκα αδύναμη 
– δεν μπορεί να οριοθετήσει, να διεκδικήσει και είναι υποχωρητική. 
Η απόδοση, θεωρία, ανάλυση και πρακτική της Αριστέας 
εμφορείται από τη Συστημική κι Οικογενειακή θεωρία, 
αλλά μάλλον λόγω της δεκαετίας των σπουδών της δεν είχε επηρεαστεί 
τόσο από τον Μεταστρακτουραλισμό, Μεταμοντερνισμό, 
τις Μεταφεμινιστικές θεωρίες και την Αφηγηματολογία.
(σχόλιο της @ριστέας: χιχιχιχιχιχιχ! Αμ το '93 αποφοίτησα καρδιά μου!)

Το σενάριο ήταν μόλις μερικών λεπτών και δεν καλύπτει ολόκληρη τη συνεδρία,
 ούτε μία συνεδρία επαρκεί. 
(σχόλιο της @ριστέας: δεν πρόλαβα να την ξαναξαπλώσω τη δόλια!)

Έπειτα, η Αριστέα επειδή χρησιμοποίησε άνδρα στο ρόλο του ψυχολόγου 
(σχόλιο της @ριστέας: εντελώς τυχαία, τ'ορκίζομαι!)
μπορεί εύλογα να ήθελε να περάσει το μήνυμα 
ότι πολλές φορές λόγω διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου, 
οικογενειακής κατάστασης και κυριότερα, λόγω φύλου, ο άντρας ψυχολόγος είναι πιο «λογικό» να πάρει έστω κι έμμεσα το μέρος του συζύγου της Λίτσας.

Εδώ λοιπόν ίσως θα έπρεπε να διερευνηθούν 
το πώς αποδίδει ο Βαγγέλης στην Λίτσα κάποιες ιδιότητες
 – δηλαδή πώς γίνεται άχρηστη ή τεμπέλα 
κάθε φορά που το φαγητό δεν είναι έτοιμο στην ώρα του. 
Αυτό ως προς το θέμα των στερεοτύπων,
(σχόλιο της @ριστέας: αχ αυτά τα στερεότυπα!)
τα οποία μερικώς εξήγησα και προηγουμένως.

Στο θέμα του άγχους, εξωτερικά αίτια 
όπως η βιασύνη, η ανυπομονησία, οι φωνές του Βαγγέλη, 
οι παρατηρήσεις της μητέρας της Λίτσας ως προς την νοικοκυροσύνη της, 
ο χρόνος που χάνει λόγω της συνεδρίας, η κίνηση στον δρόμο της επιστροφής κλπ., επιδρούν στην συμπεριφορά, τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Λίτσας. 
(σχόλιο της @ριστέας: δόλια μου Λίτσα ...πόσα να αντέξεις;)
Δηλαδή η φυσιολογική αντίδραση του σώματός της σε στρεσογόνους παράγοντες 
– μη ανεκτικός σύζυγος ο οποίος τα περιμένει όλα στο χέρι- 
από μερικούς ψυχολόγους, κι από τους περισσότερους φίλους και συγγενείς της Λίτσας 
θα αποδοθεί στην δική της αδυναμία να θέσει όρια, 
να διεκδικήσει και την διαρκή υποχωρητικότητά της.

Σε ένα άλλο υποθετικό εναλλακτικό σενάριο ο ψυχολόγος 
ίσως εξέφραζε την αποδοκιμασία του ως προς την στάση του Βαγγέλη, 
εκφράζοντας την κατανόησή του προς την Λίτσα,
 ως προς τον φόρτο δουλειών που έχει να επιτελέσει κάθε μέρα. 
Στο επόμενο βήμα, εντοπίζοντας, αποδομώντας και συγκροτώντας/χτίζοντας καινούριες αντιλήψεις και τρόπους σκέψεις γύρω από:

- το τι συνιστά ίση κατανομή υποχρεώσεων και δουλειών στο σπίτι,
- την κοινωνική, πολιτική, οικονομική θέση της γυναίκας τόσο στον περίγυρο της Λίτσας όσο και μέσα στο ίδιο της το σπίτι,

- την εικόνα για τους ρόλους της ίδιας της Λίτσας, 
δηλαδή η εσφαλμένη αντίληψη ότι πρέπει να είναι πρώτα απ’όλα καλή σύζυγος.

Το υποθετικό σενάριο πρέπει να εξετασθεί από την πλευρά του θεραπευτή, 
του θεραπευόμενου και του αναγνώστη παράλληλα. 
Τη στιγμή που διαβάζετε τα παραπάνω 
περί αποδόμησης στερεοτύπων και χτισίματος μιας καινούριας ταυτότητας 
ή τρόπου αντιλήψεως των πραγμάτων, 
κάθε ένας από εσάς θα δει το κείμενό/άποψή μου 
μέσα από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. 
(σχόλιο της @ριστέας: να τα λέμε αυτά!)
Κάποιοι θα ταυτισθούν με τη Λίτσα, 
άλλοι θα εξαγριωθούν με τη συμπεριφορά της, 
οι άντρες ίσως απλά προσπεράσουν το θέμα της καταπίεσης, 
άλλοι ίσως θεωρήσετε πολύ «αριστερή» ή «ριζοσπαστική» την ανάλυσή μου.

Θεωρίες οι οποίες μπορούν να ερμηνεύσουν τους διαφορετικούς τρόπους πρόσληψης κι αντίληψης μας είναι…

# Ο κλάδος της υφογλωσσολογίας, που ασχολείται με το είδος του κειμένου, 
δανείζεται θεωρίες από τον χώρο της γλωσσολογίας, της λογοτεχνίας και της κριτικής λογοτεχνίας, και της ψυχολογίας. 
Οι λέξεις έχουν πολλαπλή σημασιολογική φόρτιση, και η σημασία του κειμένου 
έχει μία βιωματική πλευρά, πράγμα που διαφαίνεται κυρίως στην ποίηση.

Έπειτα, υπάρχει μία διαλεκτική σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και τη σκέψη. 
Οι εμπειρίες, η ιστορία, τα βιώματα ενός λαού και οι ανησυχίες του 
ενσωματώνονται με έναν μοναδικό τρόπο 
μέσα στα λεξιλογικά πεδία της γλώσσας του λαού αυτού. 
Κάποιοι γλωσσολόγοι όπως ο Sapir και ο Whorf έχουν υποστηρίξει ότι 
η συντακτική δομή μίας γλώσσας, το «δομικό πνεύμα», όπως το αποκαλούν, 
επηρεάζει τον τρόπο θεώρησης της ζωής. 
Η αλήθεια είναι όμως ότι η γλώσσα όντως παρέχει 
μία διαφορετική ταξονομία του κόσμου

# Η θεωρία reader-response εξετάζει το πώς ο αναγνώστης 
προσλαμβάνει ένα κείμενο 
– σχετίζεται με την κοινωνιολογική διάσταση της σύγχρονης υφολογικής έρευνας. 
Υπάρχουν κάποιοι κοινοί πολιτισμικοί κώδικες 
στους ομιλητές μίας συγκεκριμένης γλώσσας 
οι οποίοι ενεργοποιούνται κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης. 
Όταν δηλαδή κάποιος διάβασε το σενάριο της Αριστέας 
ή τη δική μου ανάλυση του σεναρίου.

Κάθε νέο κείμενο που διαβάζουμε, όπως και κάθε νέα εμπειρία που
 αποκτούμε στη ζωή μας, προσλαμβάνεται μέσω των 
α. προσδοκιών που έχουμε για τον συγγραφέα και το τέλος του έργου/κειμένου, 
β. των προηγούμενων εμπειριών μας και τη γνωστική και συναισθηματική μας 
διάδραση με το κείμενο, συγγραφέα ή κατάσταση.

Κάθε ανάγνωση διαφορετικών αναγνωστών του ίδιου κειμένου είναι μία εμπειρία διαφορετική, όπως και κάθε μετέπειτα ανάγνωση του ίδιου κειμένου 
από έναν και μόνο αναγνώστη. 
Είναι μία ανάβαση προσωπική που διαθέτει το δικό της στίγμα.

………………………………………………………………………………………

Για να δούμε, όμως, το σενάριο της Λίτσας από μία διαφορετική σκοπιά…

Την ψυχοθεραπεία, από την άλλη, τη διέπει μία έλλειψη διαλόγου. 

Ο θεραπευτής ακούει και αναλύει, δεν αναζητά μαζί με τον θεραπευόμενο λύσεις, 

ούτε συμβουλεύει. 

Βασικές αρχές της είναι ότι:

# ασυνείδητες νοητικές διεργασίες (ορμές/σκέψεις) 
επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας,

# πολλές από αυτές τις ασυνείδητες νοητικές διεργασίες 
έρχονται σε ρήξη η μία με την άλλη 
κι αυτό πολλές φορές οδηγεί σε υποχωρήσεις 
ανάμεσα σε αυτές τις κυρίαρχες ασυνείδητες νοητικές διεργασίες.

Η ψυχοδυναμική θεωρία, κύριος εκπρόσωπος της οποίας υπήρξε ο Freud, 
ασχολείται με τις ασυνείδητες νοητικές διεργασίες και τα κίνητρα. 
Οι ψυχοδυναμικές θεωρίες βοηθούν να φθάσουμε στην πηγή των προβλημάτων, 
δεν μας παρέχουν όμως λύσεις ή τεχνικές επίλυσης προβλημάτων.

Ένα παράδειγμα/σενάριο (casestudy):

Μία φοιτήτρια Οικονομικών παρουσιάζεται σε έναν ψυχολόγο και ζητά να τον δει 
καθώς είναι αναστατωμένη επειδή παρά το γεγονός ότι είναι άριστη μαθήτρια 
πάντα αδυνατεί να παραδώσει τις εργασίες της στην ώρα τους 
και διαρκώς αναβάλλει το να ασχοληθεί μαζί τους. 
Έκανε πολλή έρευνα για τις εργασίες της, έγραφε το μεγαλύτερο κομμάτι 
αλλά κάπου στο τέλος κολλούσε αν και τα ήξερε. 
Αυτό δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά κάτι το οποίο την ταλάνιζε χρόνια. 
Ήταν αναστατωμένη επειδή συνειδητά ήθελε να τα καταφέρει.

Τι κρυβόταν κάτω από την επιφάνεια λοιπόν; 
Μέσα από τις συνεδρίες που ακολούθησαν ο ψυχολόγος συγκέντρωσε αρκετές πληροφορίες για την οικογένειά της και τον τρόπο ανατροφής της 
κατά τα παιδικά κι εφηβικά της χρόνια. 
Η φοιτήτρια μεγάλωσε σε μία εργατική τάξη 
όπου οι κοπέλες παντρεύονταν σε σχετικά μικρή ηλικία 
και δεν σπούδαζαν με απώτερο σκοπό να κάνουν καριέρα. 
Από μικρή ήταν άριστη μαθήτρια, ξεπερνούσε ακόμη και τους αδερφούς της, 
κι αυτό την έφερνε σε ρήξη με την οικογένειά της 
την οποία δεν ήθελε να φέρνει σε δύσκολη θέση. 
Έμαθε να μην τους δείχνει τους βαθμούς της 
για να μην προκαλεί εντάσεις στο σπίτι.

Χρόνια αργότερα βρέθηκε σε ένα καθαρά ανδροκρατούμενο πτυχίο, 
αυτό των Οικονομικών, και άρχισε πάλι ο ίδιος κύκλος. 
Όσο πιο κοντά ερχόταν στην επιτυχία, τόσο περισσότερο ένιωθε συναισθηματικά μπουκωμένη και δεν κατάφερνε να παραδώσει τις εργασίες της. 
Άρχισε να εξαντλείται και να αναλώνεται μέσα 
σε έναν κύκλο συνειδητής επιθυμίας της 
από τη μία για να καταξιωθεί στον τομέα της και τις σπουδές της, 
και σε μία ασυνείδητη διεργασία κι επιθυμία από την άλλη η επιτυχία της 
να μην προκαλέσει δυσαρέσκεια σε άλλους, πχ. στους συμφοιτητές της.

Το άγχος της φοιτήτριας και η κωλυσιεργία της στο να παραδίδει της εργασίες της –συγκεκριμένο σύμπτωμασυνειδητού- 
οφείλεται στο υλικό αυτό και τις συγκρούσεις 
ανάμεσα στο συνειδητό (Θέλω να είμαι επιτυχημένη/καλή μαθήτρια) 
και το ασυνείδητο 
(Φοβάμαι την επιτυχία/να δυσαρεστήσω τους άλλους με την επιτυχία μου).

Κάπως έτσι και με την Λίτσα. 
Συνειδητά θέλει να τα προλάβει όλα, να ικανοποιήσει τον σύζυγό της, 
να είναι καλή μαγείρισσα.
Ασυνείδητα όμως μάλλον διψά για ισότητα και βοήθεια στο σπίτι. 
Πράγμα το οποίο ξεσπά στο σώμα της με άγχος ή ψυχοσωματικά προβλήματα.

-        Το ντιβανάκι της Αριστέας…

(Να υιοθετηθεί για κάθε επόμενη ανάρτηση Ντιβανιού!! Χαχαχα)

-------------------------------------------------------------------------------------

O συμπεριφορισμός εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο 
αντικείμενα, γεγονότα ή πρόσωπα στο περιβάλλον μας 
επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας μέσω από τις διαδικασίες της μάθησης. 
Μερικές επαναλήψεις κάποιας α’ συμπεριφοράς αρκούν 
για να γίνει κτήμα μας σε σύντομο χρονικό διάστημα. 
Ένα 5 χρονο παιδί έμαθε από μικρό πώς με το να κλαίει 
θα παίρνει πάντα αυτό που θέλει, 
ξέρει πλέον πως με το που βάλει τα κλάματα 
θα αποχτήσει το παιχνίδι, τη βόλτα ή το φαγητό που θέλει.

Και για να το συσχετίσω με το υποθετικό σενάριο της Αριστέας, 
η Λίτσα από μία μικρή ηλικία έμαθε να εξυπηρετεί διαρκώς τους άλλους. 
Δεν έμαθε να θέτει υγιή όρια ανάμεσα στα θέλω της και στα θέλω των άλλων. 
Έμαθε ότι για να αποφεύγει τις συγκρούσεις και τις εντάσεις μέσα στο σπίτι 
πρέπει να κάνει ό,τι της λένε. 
Αυτού του είδους το άγχος είναι αποτέλεσμα 
είτε της μίμησης παρόμοιων προτύπων και συμπεριφορών μέσα στο σπίτι 
(πχ. μία μητέρα η οποία συμπεριφερόταν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο 
– υποτακτική προς τον σύζυγο και τους γονείς της) 
ή της εξαρτημένης μάθησης (το έκανε αρκετές φορές κι έγινε κτήμα της).

Μπορεί όμως να υπάρχει ή να συνυπάρχει ιστορικό γονεοποίησης, 
όπου δηλαδή από μία σχετικά μικρή ηλικία έπρεπε 
να αναλάβει ενεργά τον ρόλο του γονέα. 
Συμβαίνει συχνά σε μητέρες που αισθάνονται 
ανήμπορες να κοιτάξουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους, συνήθως μητέρες με προβλήματα εξάρτησης, ιστορικό κακοποίησης ή κατάθλιψης.

Τι ισχύει τελικά;

Για να καταλάβουμε όμως τον άνθρωπο θα πρέπει, 
όπως υποστήριξε ο Erikson (1963), 
να κρατάμε«τριπλά λογιστικά» (triplebookkeeping) 
και να εξετάζουμε το βιολογικό/ιατρικό παρελθόν κάποιου, 
την ψυχολογική εμπειρία του και το κοινωνικό και ιστορικό περιβάλλον
μέσα στο οποίο μεγάλωσε και ζει τώρα. 
Αυτή η «τριπλή θεώρηση» των γεγονότων νομίζω εμπεριέχει μέσα του όλες τις άνωθεν τεχνικές, Σχολές και θεωρίες κι αποτελεί τη χρυσή τομή πάνω στην οποία πρέπει κάθε θεραπευτής να βασίζεται.

………………………………………..

Χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστες από τις δεκάδες θεωρίες στο χώρο της θεραπείας 
και της κοινωνιολογίας λόγω έλλειψης χώρου και χρόνου, 
κι επειδή θεώρησα πιο σωστό να δοθεί ένας σύντομος και περιεκτικός ορισμός 
μαζί με ένα παράδειγμα, δουλεύοντας κι αναλύοντας παράλληλα το σενάριο της Λίτσας.

Σε επόμενες αναρτήσεις θα αναλύσουμε, θα συζητήσουμε 
και θα προβληματιστούμε 
με μερικά από τα σχόλιά σας σε αυτή την ανάρτηση 
αλλά και την αρχική με το σενάριο της Αριστέας για την Λίτσα. 
Μπορείτε να ξαναπεράσετε από την αρχική ανάρτηση ή αυτήν εδώ, 
να βρείτε το σχόλιό σας και να αφήσετε την ερώτησή σας από κάτω.

Έως τότε..

# Στον παρακάτω σύνδεσμο θα βρείτε δωρεάν σεμινάρια πάνω σε διάφορα θέματα στην Αθήνα από το Διεπιστημονικό Δίκτυο Εξειδίκευσης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας.

http://vasilikiveneti.blogspot.com.au/2013/12/blog-post_5.html

Σχόλιο της @ριστέας
Δόλια Λίτσα πόσα τράβηξες!

Πέρα από την πλάκα ευχαριστώ την Αγριμιώ, για όλα τα στοιχεία
που παρέθεσε και που συνέδεσε τη δική μου ιστορία με τη θεωρία.
Από την Αγριμιώ θα δεχόμουν οποιαδήποτε ανάλυση ή παρατήρηση
καθώς έχει μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό στην Κοινωνική Εργασία.
Η παρούσα ανάρτηση έγινε κατόπιν συνεννόησης.

Εγώ τάσσομαι υπέρ της Συστημικής θεραπείας.
Στο ντιβάνι θα ήθελα όμως να ξαπλώνουμε 
ανάλαφρα και χιουμοριστικά!

Καλή σας μέρα
@ριστέα